Waarom we kaal worden en wat we ertegen kunnen doen.

,,,“Wie zijn haar wil behouden, moet er snel bij zijn”,,

Maar liefst één op de tien mensen wereldwijd is kaal, een ‘aandoening’ die veelal genetisch bepaald is en vooral mannen treft. Dat de meesten er komaf mee willen maken, bewijst de populariteit van haartransplantaties en middeltjes die de resterende haardos moeten redden. Een van de weinige middelen die wérken – finasteride – kwam vorige week in opspraak door een vervelende bijwerking: erectieproblemen. Van een kale reis thuiskomen, heet dat. ‘Is er nog hoop op haar?’ vroegen we aan dermatoloog Ilan Karavani.

Wereldwijde studies hebben aangetoond dat acht op de tien mannen ooit te maken krijgen met haarverlies. Dertig procent kaalt al voor zijn dertigste, de helft tegen zijn vijftigste, tachtig procent tegen zijn zeventigste. Dé boosdoener bij Alopecia androgenetica, de meest voorkomende vorm van haarverlies bij mannen én vrouwen? Onze genen. En dan meer specifiek variaties in het gen voor de androgeenreceptor die op het X-chromosoom ligt. Wie die variaties heeft, maakt vier keer meer kans om kaal te worden. Een man die ook nog eens een variant heeft op chromosoom 20, heeft zelfs zeven keer meer kans om haar te verliezen.

Dermatoloog Ilan Karavani is niet alleen specialist ter zake, maar ook ervaringsdeskundige. Hij was zelf al kaal op zijn 25ste. “Ik wist dat ik erfelijk belast was. Mijn grootvader en mijn vader waren ook al op jonge leeftijd kaal. Ik heb er weinig Latijn ingestoken: het was nu eenmaal zo.”

Bij personen die aanleg hebben voor alopecia androgenetica zijn alleen de haren aan de bovenkant uitgerust met androgeenreceptoren, wat verklaart waarom ze hun haar aan de zij- en achterkant van het hoofd behouden. Verloren gegane haren vervangen door het gebruik van haargroeimiddelen is nagenoeg onmogelijk. De haaruitval stabiliseren kan wél, op voorwaarde dat je er snel bij bent.

Maar er zijn nog andere redenen waarom mensen kaal worden, weet dokter Karavani. “Bijvoorbeeld een tekort aan ijzer of zink, een schildklierprobleem, chemotherapie… Als je ziekte of probleem niet behandelbaar is, kan er weinig of niets tegen gedaan worden.”

Waarom we kaal worden en wat we ertegen kunnen doen. - DR KARAVANI

Masseren helpt

Wel opvallend is dat het fenomeen een geografische variatie kent. Zo maakt een Tsjechische man 42,8 procent kans om al zijn haar te verliezen en heb je als inwoner van de Chinese stad Shanghai (24 miljoen inwoners) het minste kans om een kale knikker te krijgen: 19 procent. Het land met de minste kale mannen is Zuid-Korea: 22,4 procent.

Waarom er in Azië minder kale mannen rondlopen dan op andere continenten? Dokter Karavani: “Levensstijl. Indiërs bijvoorbeeld masseren hun haar dagelijks met kokosolie, of ze laten dat na hun werk doen door de kapper. Ze gaan niet naar de fitness of de sportschool, duiken niet de kroeg in, maar ze laten hun hoofd een kwartier lang masseren. Dat is hun manier om stoom af te laten na een werkdag. Andere Aziaten doen iets vergelijkbaars. Goed om je haar te behouden, zo blijkt.”

Met een goede behandeling kunnen mannen tussen 25 en 50 jaar in twaalf weken tijd 30 procent haar terug krijgen
– Dokter Ilan Karavani

In Turkije doen ze er het meeste aan: daar zijn meer dan driehonderd klinieken waar haarverlies wordt aangepakt. Is dat zinvol? Karavani: “Er is een verschil tussen levende, dode en slapende haarwortels. Dode wortels zijn niet meer te redden, de slapende kan je wel nog wakker schudden. Met een goede behandeling kunnen mannen tussen 25 en 50 jaar in twaalf weken tijd 30 procent haar terug krijgen.”

Inhammen eerst

Opvallend is dat kaalheid doorgaans eerst opduikt aan de inhammen en het zogeheten ‘paterskroontje’ boven op het hoofd. Ook daar heeft dokter Karavani een verklaring voor. “Dat heeft met de erfelijke code van ons lichaam én de bloeddoorstroming te maken. Een Japanse dokter heeft zo’n honderd jaar geleden geprobeerd om resterend haar van het voor- naar het achterhoofd te transplanteren. Het gevolg was dat het haar van de patiënt aan de achterkant uitviel. Haar heeft een genetische vingerafdruk. Als je schaamhaar op je hoofd inplant, blijft het schaamhaar, een wenkbrauw blijft een wenkbrauw.”

De International Society of Hair Restoration Surgery berekende dat er jaarlijks wereldwijd 3,6 miljard euro wordt uitgegeven om kaalheid te voorkomen. In Europa werden in 2016 een kleine 80.000 haartransplantaties uitgevoerd, een stijging met 70 procent ten opzichte van 2014. 86 op honderd patiënten zijn mannen. Als het gaat om een behandeling buiten een gespecialiseerde kliniek om — het slikken van pillen of lotion smeren — vinden we iets meer vrouwen die iets doen aan hun haarverlies: 38 op 100.

Geen stigma meer

De psychologische factor valt dan ook niet te onderschatten. Ooit was kaalheid een stigmatiserend verschijnsel waarbij mannen en af en toe vrouwen werden uitgelachen. Dat is verleden tijd sinds hipsters en andere moderne jongens (en sommige meisjes) zich bewust kaal scheren. Neemt niet weg dat de meeste kale mensen liever haar op hun hoofd zouden hebben. “Je hebt grosso modo twee types: zij die zich er totaal niet aan storen en zij die beginnen te panikeren”, stelt Karavani. “Die laatsten doen ofwel niets en worden uiteindelijk kaal, of ze kiezen voor een intensieve behandeling. Daar moeten ze wel snel bij zijn, of het is te laat.”

“In onze schoonheidskliniek in Antwerpen voerden we heel wat haartransplantaties uit, al stel ik ook een mentaliteitsverandering vast. Actiehelden als Jason Statham en Bruce Willis maakten een gladgeschoren schedel stoer. Je zou het bijna ‘the bald and the beautiful’ kunnen noemen. Het heeft ook met leeftijd te maken. Twintigers koppelen haarloos zijn niet aan het verouderingsproces. Terwijl dertigers en veertigers vaak denken dat ze aan vitaliteit verliezen en het associëren met vervelende aspecten als impotentie. Mensen in die leeftijdscategorieën willen de tand des tijds bestrijden. De meesten worden trouwens nooit volledig kaal.”

Een mogelijke troost: kale of kalende mannen worden in het algemeen als intelligenter, invloedrijker, beter opgeleid, eerlijker en behulpzamer beschouwd.

‘Wondermiddelen’: opgelet met bijwerkingen

De werking van vitaminen- of mineralenkuren, dieetsupplementen, lasertherapie en lichttherapie is voorlopig onbewezen. Van onderstaande middeltjes is de werking wél aangetoond. Maar men moet wel rekening houden met mogelijke bijwerkingen.

Minodixil: Een in de apotheker verkrijgbare lotion waarvan studies aantonen dat er bij 40 procent van de mannen na drie tot zes maanden opnieuw haargroei is. De lotion moet wel levenslang aangebracht worden. Bij normaal gebruik en bij personen die geen last hebben van een verlaagde bloeddruk heeft minoxidil geen bijwerkingen. Dokter Karavani dient het middel alleen intrafolliculair toe: via een apparaat wordt het recht in de haarfollikels gebracht. “Want het gebruik van lotions thuis moet omzichtig voorgeschreven worden. Veelvuldig gebruik kan de bloeddruk verlagen.”

Finasteride: Een pil die onder de merknaam Propecia op de markt werd gebracht en die eveneens ononderbroken moet worden genomen. De effecten zijn tijdelijk en beperkt. Zo zou president Trump er zijn hoogblonde coupe aan te danken hebben. Mogelijke bijwerkingen: impotentie, uitblijven van de ejaculatie, erectiestoornissen, verminderd libido en — voor vrouwen — een verhoogde kans op borstkanker. In Amerika leidde dit al tot 1.500 rechtszaken tegen de fabrikant Merck, omdat het erectieproblemen veroorzaakte bij 5 tot 19% van de patiënten. “Het is het krachtigste middel dat we hebben, maar we moeten er voorzichtig mee omgaan”, aldus dermatoloog Thomas Maselis. Daarom ook schrijft dokter Karavani finasteride als pil niet voor, alleen de lotion lokaal aan 0,1%.

Dutasteride: Een pil die onder de merknaam Avodart als prostaatmedicijn wordt voorgeschreven, maar die off label ook tegen haaruitval wordt geslikt. De bijwerkingen zijn vergelijkbaar met die van finasteride.

WAY-316606: Onderzoekers van de universiteit van Manchester ontdekten vorig jaar dat dit middel, dat in ontwikkeling is om botontkalking te behandelen, ook goed werkt tegen kaalheid en minder ernstige bijwerkingen heeft. De volgende stap is klinisch onderzoek bij mensen.

Kaalste plekken op aarde (in % van de mannelijke bevolking dat helemaal kaal wordt)

1. Tsjechië 42,8%
2. Spanje 42,6%
3. Duitsland 41,2%
4. Frankrijk 39,2%
5. Groot-Brittannië 39,2%
6. Verenigde Staten 39%
…
9. Nederland 37,9%

Als inwoner van de Chinese stad Shanghai maak je het minst kans om ooit kaal te worden: 19%. België werd niet in de rondvraag opgenomen.

Waarom valt haar uit na chemo?

Chemotherapie is een van de bekendere oorzaken van haaruitval. De behandeling van de kanker gebeurt met zogeheten cytostatica, medicijnen die erop gericht zijn de snel delende kankercellen te vernietigen of de groei ervan te vertragen. Maar ze treffen ook de gezonde cellen die zich snel delen, zoals de cellen die voor haargroei zorgen. Daardoor begint het haar uit te vallen. Dat niet elke kankerpatiënt ermee geconfronteerd wordt, heeft te maken met de mix van kankermedicijnen die wordt gebruikt.

Geschiedenis van de haargroeimiddelen: geen kattenpis!

Ga op je hoofd staan en de kaalheid zal verdwijnen, dachten de Indiërs. Mediteren, vonden de Chinezen. Luisteren naar Mozart terwijl je je haar wast, deden de Japanners. Het lachen met deze oeroude Aziatische middeltjes tegen kaalheid vergaat je vast als je die van dichter bij huis leert kennen…

3300 tot 332 voor Christus

In het oude Egypte dachten ze het gevonden te hebben: veel vet smeren op het hoofd. Ze moesten daar dan wel nijlpaarden, krokodillen of slangen voor doden. Een riskante bezigheid. Soms werden mannen met (weinig) haar en huid opgegeten.

800 tot 146 voor Christus

In het oude Griekenland pakte Hippocrates, de vader van de westerse geneeskunde, het anders aan: hij mixte opium, mierik, rode biet, een handjevol kruiden en duivenpoep. Filosoof Aristoteles probeerde het daarna door geitenurine op zijn kruin te smeren. We weten niet of hij daarbij Haareka! riep — vrij naar zijn latere landgenoot Archimedes.

753 voor Christus tot 476 na Christus

In Romeinse tijden werd de as van verbrande genitaliën van apen vermengd met de eigen urine van de kaalhoofdige. Of nog: een mengsel van sulfaat, teer en urine van verschillende dieren. Cleopatra (69-30 v.Chr.) suggereerde Julius Caesar om zijn kale knikker aan te pakken met een lotion op basis van muis, paardentanden en berenvet. Exitus acta probat, zullen we maar zeggen: het doel heiligt de middelen.

789–1100

De Vikingen zwoeren bij ganzenpoep. Ook smakelijk.

1491-1547

Hendrik VIII vermengde urine van honden en paarden, en smeerde dat eigenhandig uit. Onthoofding, zijn specialiteit, had wellicht hetzelfde resultaat opgeleverd.